(Ένα κείμενο από την Παναγιώτα Αλατζόγλου, φιλόλογο του Ελληνικού Λυκείου Αννοβέρου)
Αλλά, τι είναι ύβρη; Η έννοια είναι γνωστή από την τραγωδία, το ύψιστο δημιούργημα του κλασικού πνεύματος. Από την Αντιγόνη του Σοφοκλή μαθαίνουμε ότι ύβρις είναι η υπέρβαση των ανθρώπινων και θεϊκών ορίων. Και δεν το μαθαίνουμε, βέβαια, αυτό μόνο από την αρχαία τραγωδία, αλλά και από έργα νεότερων ανθρώπων της τέχνης : από τον Σαίξπηρ με τον Βασιλιά Ληρ και τον Οθέλλο, από τον Ντοστογιέφσκι με το ΄Εγκλημα και τιμωρία, από τον Πικάσο με την Guernica και ένα σωρό άλλους μαθαίνουμε για λάθη που είχαν ολέθριες συνέπειες για τον άνθρωπο. Για λάθη που συνέβησαν από ύβρη, από υπέρβαση των ανθρώπινων ορίων και υιοθέτησης μιας αντίληψης καθαρά εγωιστικής.
Στη διαπίστωση αυτής της ύβρης έγκειται το μεγαλείο της τέχνης. Στο γεγονός δηλαδή ότι το μεγάλο έργο τέχνης, αν και ανθρώπινο δημιούργημα, ξεπερνάει τον μεμονωμένο άνθρωπο και διδάσκει, καταδεικνύοντας τα ανθρώπινα λάθη.
Στις μέρες μας βρισκόμαστε για άλλη μια φορά στην κόψη του ξυραφιού. Και όλοι εμείς οι «δυτικοί», με τόσο πλούσια πολιτισμική δημιουργία, με τόσα έργα τέχνης που θα έπρεπε λογικά να μας βοηθήσουν και να μας οδηγήσουν να υπερβούμε τα στενά όρια του έθνους και να συνειδητοποιήσουμε ότι η τέχνη είναι ένα διαχρονικό πνευματικό αντίδοτο σε κάθε λογής εθνικισμούς και μισαλλόδοξες ακρότητες, τι κάνουμε; Περιορίζουμε την αξία ενός έργου τέχνης στην καταγωγή του δημιουργού του, θαρρείς και μπορεί ο καθένας από μας να επιλέξει πού, από ποιους και πότε θα γεννηθεί. Και αγνοούμε το γεγονός ότι το έργο τέχνης από τη στιγμή που φεύγει από τα χέρια του δημιουργού του δεν ανήκει πια σ’ αυτόν, αλλά σ’ όλη την ανθρωπότητα, αντικατοπτρίζει το κατ’ εξοχήν ανθρώπινο, αφού αφηγείται την πανανθρώπινη και όχι την εφήμερη, ιστορική, τοπική ή εθνική συνθήκη.
Έτσι, η ταύτιση ενός οποιουδήποτε έργου τέχνης με οποιαδήποτε κρατική ή άλλη εξουσία είναι μια πράξη εκμηδένισης της υπόστασής του. Μας ενδιαφέρει άραγε για την αξιολόγηση του ποιητικού έργου του ΄Εζρα Πάουντ το γεγονός ότι υπήρξε φασίστας; Ότι ο Μπαχ, ο Νίτσε, ο Τόμας Μαν ήταν Γερμανοί; Μας ενδιαφέρει το πόσο Άγγλος υπήρξε ο δικός μας Κάλβος ή πόσο Ιταλός ο μεγάλος μας Σολωμός; Ότι ο Καβάφης ήταν ομοφυλόφιλος; Και βέβαια όχι, γιατί τα έργα τους υπερβαίνουν το δημιουργό τους. Τα ανθρώπινα λάθη και οι όποιες μικρότητες ή προσωπικές επιλογές του δημιουργού υποχωρούν μπροστά στον πολιτισμό, γιατί πολιτισμός σημαίνει υπερίσχυση του μεγαλείου έναντι της όποιας μικρότητας, επειδή η τέχνη υπονομεύει τη μονοκρατορία της μιας και μοναδικής οπτικής, της μιας και μοναδικής άποψης και αναδεικνύει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ζωής.
Πώς τολμούμε, λοιπόν, να απαγορεύουμε τη Λίμνη των Κύκνων, επειδή ο Τσαϊκόφσκι έτυχε να γεννηθεί Ρώσος; Την ώρα που παρακολουθούμε το μπαλέτο βλέπουμε πίσω από τη μουσική και το χορό μόνο το Ρώσο δημιουργό ή ένα έργο πανανθρώπινο που συγκινεί ανθρώπους σ’ όλο τον κόσμο; Ένα έργο αχειροποίητο και ανυπόγραφο, κτήμα ολόκληρης της ανθρωπότητας, όπως ακριβώς συμβαίνει ή πρέπει να συμβαίνει ;
Αντί να ενισχύουμε τη βία και τη μισαλλοδοξία, μήπως θα μας συνέφερε, με τη στάση μας απέναντι στην καλλιτεχνική δημιουργία, να συμβάλουμε στην αλληλοκατανόηση και στην άμβλυνση των αντιθέσεων;